Chuka 1 (mes-ot 2014)

Jump to: navigation, search
(Simple texta)
Line 1: Line 1:
 
{{Edita}}
 
{{Edita}}
  
Swasti!  
+
Swasti! <br>
 
+
 
Walaa un-ney chuka de un-ney jurnal pa Lingwa de  
 
Walaa un-ney chuka de un-ney jurnal pa Lingwa de  
 
Planeta. Nu he nami it «Jiva» - sim bikos olo es jiva. Pa  
 
Planeta. Nu he nami it «Jiva» - sim bikos olo es jiva. Pa  
 
jurnal yu mog findi koy rakontas e makalas skriben bay  
 
jurnal yu mog findi koy rakontas e makalas skriben bay  
 
planetistas, yoshi koy simple texta fo ke yu mog tamrini  
 
planetistas, yoshi koy simple texta fo ke yu mog tamrini  
yur lidepla, yoshi koy joka e geim fo amusi.  
+
yur lidepla, yoshi koy joka e geim fo amusi. <br>
 
+
 
Si yu yao ke pa sekwi-she edita nu adi makala skriben  
 
Si yu yao ke pa sekwi-she edita nu adi makala skriben  
 
bay yu, dan sendi ba it a nu, pa Faskitaba to Facebook o  
 
bay yu, dan sendi ba it a nu, pa Faskitaba to Facebook o  
pa Lideplandia-sait lidepla.org.
+
pa Lideplandia-sait lidepla.org. <br>
 
+
 
Nu gro-nadi ke yu pri it!
 
Nu gro-nadi ke yu pri it!
 
  
 
= May anubav om jengun-ney lingwas =
 
= May anubav om jengun-ney lingwas =
 
''(Martín Rincón Botero)''
 
''(Martín Rincón Botero)''
  
Sedey me wud yao rakonti idyen om may personale historia gwansi-yen jengun-ney lingwas e om koy may duma pa sey tema. Kom fo mucho jen, olo begin-te kun Esperanto.
+
Sedey me wud yao rakonti idyen om may personale historia gwansi-yen jengun-ney lingwas e om koy may duma pa sey tema. Kom fo mucho jen, olo begin-te kun Esperanto. <br>
 
+
Mucho yar bak me audi om sey lingwa via may patra kel shwo a me, ke ye „universale lingwa“ nami-ney „Esperanto“. Lu he audi sol nam e konsepta, bat bu mog shwo pa it. Lu lekti-te om it shayad pa koy jurnal. Lu dumi pa toy taim ke it es ya koysa nove, kwasi nove inventa, kom wan kel lekti om nove auto-prototip - toy sorta de teknologia, kel es tanto novem gaoley, ke it existi haishi sol pa menta de suy kreater. Lu bu jan-te ke it es koysa yo aika lao, fon prelaste sekla. <br>
Mucho yar bak me audi om sey lingwa via may patra kel shwo a me, ke ye „universale lingwa“ nami-ney „Esperanto“. Lu he audi sol nam e konsepta, bat bu mog shwo pa it. Lu lekti-te om it shayad pa koy jurnal. Lu dumi pa toy taim ke it es ya koysa nove, kwasi nove inventa, kom wan kel lekti om nove auto-prototip - toy sorta de teknologia, kel es tanto novem gaoley, ke it existi haishi sol pa menta de suy kreater. Lu bu jan-te ke it es koysa yo aika lao, fon prelaste sekla.
+
Afte mucho yar, al ke me yo es pa universitet in Bogota studi-yen komposa, sey tema ek-lai a may kapa. Me turan yao-te lerni koy nove suoni-she wordaful kosa. Me shuki dan om Esperanto pa kitabaguan, ewalaa lao lernikitaba den kel-ney nam me bu remembi al nau. <br>
 
+
In beginsa to bin muy amusi-she, tu lerni sey lingwa. Toy lerning bin yoshi aika talimi-she, sikom me en-samaji mucho om gramatika, por oli sey distintive finika (examplem -a, -e, -i, -o, -u, -as, -is, -os, etf.) ke oni sempre yusi fo marki farke gramatike elementa.
Afte mucho yar, al ke me yo es pa universitet in Bogota studi-yen komposa, sey tema ek-lai a may kapa. Me turan yao-te lerni koy nove suoni-she wordaful kosa. Me shuki dan om Esperanto pa kitabaguan, ewalaa lao lernikitaba den kel-ney nam me bu remembi al nau.  
+
 
+
In beginsa to bin muy amusi-she, tu lerni sey lingwa. Toy lerning bin yoshi aika talimi-she, sikom me en-samaji mucho om gramatika, por oli sey distintive finika (examplem -a, -e, -i, -o, -u, -as, -is, -os, etf.) ke oni sempre yusi fo marki farke gramatike elementa.  
+
  
 
Me pri-te Esperanto kom kwasi arta-gunsa. Me to komposer fasilem mog imajini komo doktor Zamengof kom vere artista selekti-pren wordas fon westa-ney lingwas al gro-mediti-analisi li-ney prope karakteres e ti li hunti mutu na resulta.
 
Me pri-te Esperanto kom kwasi arta-gunsa. Me to komposer fasilem mog imajini komo doktor Zamengof kom vere artista selekti-pren wordas fon westa-ney lingwas al gro-mediti-analisi li-ney prope karakteres e ti li hunti mutu na resulta.
Line 32: Line 25:
  
 
Naturalem me geti inu lekting om otre simile lingwa-proyektas, dabe may amusa wud mog fai for. Tak me lerni shwo idyen Ido e me lekti om Novial e me findi mucho tal proyekta, mucho pyu kem me imajini-te. Den Novial me pri osobem, bat it bin buposible findi jenta kel shwo it, e proyekta es maistegrad frosten.
 
Naturalem me geti inu lekting om otre simile lingwa-proyektas, dabe may amusa wud mog fai for. Tak me lerni shwo idyen Ido e me lekti om Novial e me findi mucho tal proyekta, mucho pyu kem me imajini-te. Den Novial me pri osobem, bat it bin buposible findi jenta kel shwo it, e proyekta es maistegrad frosten.
Dan me findi Lingwa de Planeta. Sey proyekta es fo me muy interes-ney. It bin un-ney ves ke me vidi Asia-ney wordas inklusen, e se dai tak-tu-shwo exotike masala a lingwa. Wordas es hir generalem kurte e sonore. It suoni a may aures muy hao e gramatika es muy fasile.  
+
Dan me findi Lingwa de Planeta. Sey proyekta es fo me muy interes-ney. It bin un-ney ves ke me vidi Asia-ney wordas inklusen, e se dai tak-tu-shwo exotike masala a lingwa. Wordas es hir generalem kurte e sonore. It suoni a may aures muy hao e gramatika es muy fasile. <br>
 
+
 
Atarafi-yen toy kwasi fanatike sentas kel ye pa Esperanto-munda, me dumi ke it wud bi muy hao si mucho pyu jenta wud lerni koy jengun-ney lingwa. Bu es muy muhim kwel. Si 6 miliarda jen lerni kolektiva-nem vaika 5 „internasionale lingwa“, problema de internasionale komunika wud bi maistem paliaten.  
 
Atarafi-yen toy kwasi fanatike sentas kel ye pa Esperanto-munda, me dumi ke it wud bi muy hao si mucho pyu jenta wud lerni koy jengun-ney lingwa. Bu es muy muhim kwel. Si 6 miliarda jen lerni kolektiva-nem vaika 5 „internasionale lingwa“, problema de internasionale komunika wud bi maistem paliaten.  
 
Sey tema mah me remembi lingwistike halat in Lubek inter auslander. It es maistem drole e konfusi-she pa same taim tu shwo pa doiche kun otre auslander, osobem kun Asia-jen. Me kwesti swa kwo li wud dumi om tal lingwa...
 
Sey tema mah me remembi lingwistike halat in Lubek inter auslander. It es maistem drole e konfusi-she pa same taim tu shwo pa doiche kun otre auslander, osobem kun Asia-jen. Me kwesti swa kwo li wud dumi om tal lingwa...
Line 39: Line 31:
 
---
 
---
  
''Esperanto es al nau zuy shwo-ney jengun-ney lingwa in munda: sirke 50 mil jen janmog shwo it e oftem yusi it, e pyu kem 1 milion jen janmog pyu o meno lekti it.''
+
''Esperanto es al nau zuy shwo-ney jengun-ney lingwa in munda: sirke 50 mil jen janmog shwo it e oftem yusi it, e pyu kem 1 milion jen janmog pyu o meno lekti it.'' <br>
 
+
''Doktor Zamengof publiki un-ney syao kitaba om Esperanto pa yar 1887, afte pluri-yar-ney gunsa. Toy kitaba konteni introdukta, fule gramatika do 16 regula e worda-lista (pyu pravem, riza-lista) do sirke haf-mil worda (riza).'' <br>
''Doktor Zamengof publiki un-ney syao kitaba om Esperanto pa yar 1887, afte pluri-yar-ney gunsa. Toy kitaba konteni introdukta, fule gramatika do 16 regula e worda-lista (pyu pravem, riza-lista) do sirke haf-mil worda (riza).
+
Un-ney kitaba es publiken in Rusia, bat versu beginsa de 20-ney sekla esperantista ye yo in mucho landa. Depos 1905 ol-munda-ney esperantista-asembla gei fai hampi kada yar.'' <br>
Un-ney kitaba es publiken in Rusia, bat versu beginsa de 20-ney sekla esperantista ye yo in mucho landa. Depos 1905 ol-munda-ney esperantista-asembla gei fai hampi kada yar.''
+
 
+
 
''Al nau ye aika mucho jurnal, kitaba, radio etf. pa Esperanto.''
 
''Al nau ye aika mucho jurnal, kitaba, radio etf. pa Esperanto.''
  
Line 65: Line 55:
 
== Objeta kontra interlingwa ==
 
== Objeta kontra interlingwa ==
  
Oni shwo oftem ke konstrukti-ney lingwa bu mog bi sam hao kom naturale-la. Ver, nuy internasion-ney lingwa bu es tanto riche kom inglish, ni tanto elegante kom franse, ni tanto vigorful kom doiche, ni tanto jamile kom italiano, ni tanto nuansaful kom ruski, bu es tanto «domlik» kom nuy janmalingwa. Oni laudi e valorisi oli sey hao kwalitaa de nasion-ney lingwa, bat oni fogeti ke lingwa hev sey kwalitaa sol wen janma-shwoer yusi it.  
+
Oni shwo oftem ke konstrukti-ney lingwa bu mog bi sam hao kom naturale-la. Ver, nuy internasion-ney lingwa bu es tanto riche kom inglish, ni tanto elegante kom franse, ni tanto vigorful kom doiche, ni tanto jamile kom italiano, ni tanto nuansaful kom ruski, bu es tanto «domlik» kom nuy janmalingwa. Oni laudi e valorisi oli sey hao kwalitaa de nasion-ney lingwa, bat oni fogeti ke lingwa hev sey kwalitaa sol wen janma-shwoer yusi it. <br>
 
+
Interlingwa fasilem mog bi pyu riche kem fransejen shwo na inglish, pyu elegante kem danskejen shwo na franse, pyu vigorful kem doiche de koy italianos, pyu jamile kem italiano de inglish-jenta, pyu nuansaful kem ruski de doiches e pyu «domlik» kem may janmalingwa shwo-ney bay ruskis. Sikom nuy lingwa es helpalingwa, oni mog justem kompari it sol kun naturale lingwa shwo-ney bay auslander. Dan ye nixa fo shami. <br>
Interlingwa fasilem mog bi pyu riche kem fransejen shwo na inglish, pyu elegante kem danskejen shwo na franse, pyu vigorful kem doiche de koy italianos, pyu jamile kem italiano de inglish-jenta, pyu nuansaful kem ruski de doiches e pyu «domlik» kem may janmalingwa shwo-ney bay ruskis. Sikom nuy lingwa es helpalingwa, oni mog justem kompari it sol kun naturale lingwa shwo-ney bay auslander. Dan ye nixa fo shami.
+
 
+
 
''(Otto Jespersen (autor de Novial))''
 
''(Otto Jespersen (autor de Novial))''
  
Line 78: Line 66:
  
  
Munde Gwer Un oposi dwa sistema de aliansas: pa un taraf, Triple Antanta (Frans, Rusia, Unifen Regilanda), pa otre - «Sentre Imperias» (Doichland, Osterraih-Majarorsag). In kada koalisia un stata es tayar fo riski arma-ney konflikta dabe resolvi swa-ney  inen-ney krisa: Imperia Rusia blisifi a revolusion, e Imperia Osterraih-Majarorsag es vaste konglomerat de jenmines Dunay-ney, feblisen bay interne problemas.  
+
Munde Gwer Un oposi dwa sistema de aliansas: pa un taraf, Triple Antanta (Frans, Rusia, Unifen Regilanda), pa otre - «Sentre Imperias» (Doichland, Osterraih-Majarorsag). In kada koalisia un stata es tayar fo riski arma-ney konflikta dabe resolvi swa-ney  inen-ney krisa: Imperia Rusia blisifi a revolusion, e Imperia Osterraih-Majarorsag es vaste konglomerat de jenmines Dunay-ney, feblisen bay interne problemas. <br>
 
+
Krisa explosi pa 28 mes-sit 2014, afte kila de Franz Ferdinand, hereder de tron Osterraih-Majarorsag-ney in Sarayevo (Bosna), kila om kel kabinet Wien-ney mah-responsi direktem Serpska. Afte ultimatum refusen, Osterraih-Majarorsag ataki Serpska. It-ney alianser Rusia desidi suporti it, kunpren-yen Frans e poy Unifen Regilanda, al ke Doiche Imperia hunti a swa-ney alianser Osterraih-Majarorsag. Pa 2 mes-ot 1914, Europa es agnisi-ney. Duran sekwi-meses, turk-Osmanli-Imperia hunti a sentre Imperias, e Italia zin Antanta. Farke stabas expekti kurte gwer, do ajile armee muvas. Nulwan gesi komo mucho da agni-mahta de moderne armas mog shanji olo.  
Krisa explosi pa 28 mes-sit 2014, afte kila de Franz Ferdinand, hereder de tron Osterraih-Majarorsag-ney in Sarayevo (Bosna), kila om kel kabinet Wien-ney mah-responsi direktem Serpska. Afte ultimatum refusen, Osterraih-Majarorsag ataki Serpska. It-ney alianser Rusia desidi suporti it, kunpren-yen Frans e poy Unifen Regilanda, al ke Doiche Imperia hunti a swa-ney alianser Osterraih-Majarorsag. Pa 2 mes-ot 1914, Europa es agnisi-ney. Duran sekwi-meses, turk-Osmanli-Imperia hunti a sentre Imperias, e Italia zin Antanta. Farke stabas expekti kurte gwer, do ajile armee muvas. Nulwan gesi komo mucho da agni-mahta de moderne armas mog shanji olo.
+
 
+
In westa, doiche armee probi invadi Frans fon norda, tra Belgie, yedoh sun gei bloki pa Marne riva (mes-nin 1914). Pa mes-shi ambi armee oltaim trai sirkumi mutu al fai handak, til ateni Norde Mar. Duran yar 1915 oni trai rupti sey fronta, bat oli traisa fali, e muchos gei kili.  
+
  
 +
In westa, doiche armee probi invadi Frans fon norda, tra Belgie, yedoh sun gei bloki pa Marne riva (mes-nin 1914). Pa mes-shi ambi armee oltaim trai sirkumi mutu al fai handak, til ateni Norde Mar. Duran yar 1915 oni trai rupti sey fronta, bat oli traisa fali, e muchos gei kili.  <br>
 
In esta, buhao tayaren Rusia subi grave hasimas, bat grantaa de it-ney teritoria mah-buposible a sentre Imperias den fin-ney jita.
 
In esta, buhao tayaren Rusia subi grave hasimas, bat grantaa de it-ney teritoria mah-buposible a sentre Imperias den fin-ney jita.
  
Line 93: Line 79:
  
  
''Al nau situasion pa nuy planeta es snova aika mushkile, iven danjaful: it mog dukti ya iven a nukleare munda-gwer.
+
''Al nau situasion pa nuy planeta es snova aika mushkile, iven danjaful: it mog dukti ya iven a nukleare munda-gwer. <br>
 
+
 
Generalem, organisa de nuy sivilisasion es buhao. Kada landa konkuri kun kada otre-la e yao pai pyu profit, pyu resursa. Pa sey dao jenley mog tabahi. Oni nidi humanistike transforma de sosietaa, dabe farke landa bu luchi kun mutu bat helpi mutu. Sol unifen jenley mog ausjivi e sigurem go inu futur.  
 
Generalem, organisa de nuy sivilisasion es buhao. Kada landa konkuri kun kada otre-la e yao pai pyu profit, pyu resursa. Pa sey dao jenley mog tabahi. Oni nidi humanistike transforma de sosietaa, dabe farke landa bu luchi kun mutu bat helpi mutu. Sol unifen jenley mog ausjivi e sigurem go inu futur.  
 
Por se devisa de lidepla es «Pro unitaa de Arda!»''
 
Por se devisa de lidepla es «Pro unitaa de Arda!»''
Line 102: Line 87:
 
''(Dmitri Ivanov)''
 
''(Dmitri Ivanov)''
  
Jen-ney stasa dependi fon mucho faktor, partikularem fon stasa de surya, fon stasa de ol surya-sistema. Walaa un interes-ney graf. Kalkula es basi-ney on sertene astronomike data e reflekti shanja de pluri fisike parametra de surya-sistema.
+
Jen-ney stasa dependi fon mucho faktor, partikularem fon stasa de surya, fon stasa de ol surya-sistema. Walaa un interes-ney graf. Kalkula es basi-ney on sertene astronomike data e reflekti shanja de pluri fisike parametra de surya-sistema. <br>
 
+
On graf ye dwa kurva: blu-la e rude-la. Blu kurva karakterisi interne HARMONIA de surya-sistema, rude kurva deskribi ENERGIA, aktivenesa. <br>
On graf ye dwa kurva: blu-la e rude-la. Blu kurva karakterisi interne HARMONIA de surya-sistema, rude kurva deskribi ENERGIA, aktivenesa.
+
Wen blu kurva es sobre nol, stasa es harmonike e stabile. Es sirke dwa trifen (2/3) de taim. Wen valu de blu kurva es negative, stasa de eni organisma bikam noharmonike, nostabile. <br>
 
+
Wen blu kurva es sobre nol, stasa es harmonike e stabile. Es sirke dwa trifen (2/3) de taim. Wen valu de blu kurva es negative, stasa de eni organisma bikam noharmonike, nostabile.
+
 
+
 
Wen rude kurva es sobre nol, stasa es aktive, ful de energia. Ye vigor, kreativitaa. In tal perioda es hao tu fai kreative gunsa. Wen rude kurva es sub nol, jiva-aktivitaa lwo. Es kwasi perioda de reposa. Tu fai kreative gunsa in tal perioda es mushkile.
 
Wen rude kurva es sobre nol, stasa es aktive, ful de energia. Ye vigor, kreativitaa. In tal perioda es hao tu fai kreative gunsa. Wen rude kurva es sub nol, jiva-aktivitaa lwo. Es kwasi perioda de reposa. Tu fai kreative gunsa in tal perioda es mushkile.
  
Line 173: Line 155:
  
 
''Si es haishi mushkile fo yu tu lekti gran texta pa lidepla, hir yu mog lekti dwa syao fasile yuma-rakonta.''
 
''Si es haishi mushkile fo yu tu lekti gran texta pa lidepla, hir yu mog lekti dwa syao fasile yuma-rakonta.''
 
+
<br>''In sey dwa texta oli zwo-worda es marken rude e oli kwo-worda marken blu.''
''In sey dwa texta oli zwo-worda es marken rude e oli kwo-worda marken blu.''
+
<br>''(«Simple texta» es originalem bay L.A.Hill, piktura bay Anna Veltfort)''
 
+
''(«Simple texta» es originalem bay L.A.Hill, piktura bay Anna Veltfort)''
+
  
 
---
 
---
  
Al bi skola-gela, Meri Smit yao-te bikam talimer, bikos ela gro-lubi kindas. Ewalaa al hev dwashi-un yar, ela begin talimi in syao skola. Ela es hao talimer, ela ridi mucho kun kindas tuhun. Li pri ela.
+
Al bi skola-gela, Meri Smit yao-te bikam talimer, bikos ela gro-lubi kindas. Ewalaa al hev dwashi-un yar, ela begin talimi in syao skola. Ela es hao talimer, ela ridi mucho kun kindas tuhun. Li pri ela. <br>
 
+
 
Undey un gela de elay klas shwo:  
 
Undey un gela de elay klas shwo:  
  
Line 192: Line 171:
 
«Me toshi bu jan, mis Smit», Helena jawabi, «bat he eventi tak an may patra».  
 
«Me toshi bu jan, mis Smit», Helena jawabi, «bat he eventi tak an may patra».  
  
Otre kindas in klas ridi al audi se.
+
Otre kindas in klas ridi al audi se. <br>
 
+
 
Poy un boy shwo:  
 
Poy un boy shwo:  
  
Line 200: Line 178:
 
---
 
---
  
Jinni safari pa Nyu-Ingland bay auto. Unves ela stopi in syao vilaja dabe kan jamile lao kirka. Bifoo it ye kabralok, e un lao man zai rasti herba sirkum kabras.
+
Jinni safari pa Nyu-Ingland bay auto. Unves ela stopi in syao vilaja dabe kan jamile lao kirka. Bifoo it ye kabralok, e un lao man zai rasti herba sirkum kabras. <br>
 
+
 
Jinni chu auto, zin kabralok e kan kelke kabra. Poy ela go-lai a lao man e shwo a ta:  
 
Jinni chu auto, zin kabralok e kan kelke kabra. Poy ela go-lai a lao man e shwo a ta:  
  

Revision as of 13:02, 17 August 2014

Personal tools
Namespaces
Variants
Actions
naviga
Linka
Proposi
Toolbox