|
|
| Line 1: |
Line 1: |
| − | Matematika (fon elin μαθημα matema - vigyan, lerning) es exakte logike deduktive vigyan kel studi abstrakte strukturas (segun kwantitaa, forma, aranja) al yusi logike formale lingwa. Osobe strukturas de matematika zuy oftem lai fon koy natura-vigyan, maiste fisika, bat yoshi ye otre konseptas kel apari fo purem interne nida de vigyan. | + | '''Matematika''' (fon elin μαθημα matema - vigyan, lerning) es exakte logike deduktive vigyan kel studi abstrakte strukturas (segun kwantitaa, forma, aranja) al yusi logike formale lingwa. Osobe strukturas de matematika zuy oftem lai fon koy natura-vigyan, maiste fisika, bat yoshi ye otre konseptas kel apari fo purem interne nida de vigyan. |
| | + | |
| | Ye dwa shefe brancha de matematika: pure e apliken. | | Ye dwa shefe brancha de matematika: pure e apliken. |
| | + | |
| | Pure matematika studi farke obyekta sol por teoretike interes al ke apliken matematika mah-ye media e teknika fo solvi osobe problemas de otre vigyanes o fo yusi matematika pa praktika, pa exampla in konstrukting e ekonomia. | | Pure matematika studi farke obyekta sol por teoretike interes al ke apliken matematika mah-ye media e teknika fo solvi osobe problemas de otre vigyanes o fo yusi matematika pa praktika, pa exampla in konstrukting e ekonomia. |
| | | | |
| | + | == Vidi toshi == |
| | + | * [[Basike geometria konsepta]] |
| | | | |
| | + | {{Vigyan}} |
| | | | |
| − | = Basike konsepta de geometria =
| + | [[Category:Matematika]] |
| − | | + | |
| − | == Punta, rekta, kurta ==
| + | |
| − | | + | |
| − | <table><tr><td>
| + | |
| − | <b>Rekta</b> es komponen aus nofin-ney namba de <b>punta</b>.
| + | |
| − | Pinchanem oni marki puntas bay gran latina-letras e den rektas bay syao latina-letras.
| + | |
| − | | + | |
| − | <i>Tra eni dwa (farke) punta oni mog <b>duktisi</b> un e sol un rekta.</i>
| + | |
| − | | + | |
| − | Dan oni shwo: rekta "r" <b>pasi tra</b> punta "A" e tra punta "B".
| + | |
| − | | + | |
| − | Si dwa rekta hev un sarwe punta, oni shwo ke sey dwa rekta <b>krosi</b>. Pa exampla, rekta "r" e rekta "s" krosi pa punta "B".
| + | |
| − | | + | |
| − | Si dwa rekta hev dwa sarwe punta, sey dwa rekta <b>koinsidi</b>.
| + | |
| − | | + | |
| − | Un punta oda <b>perteni</b> rekta (<b>loki pa</b> rekta) oda bu perteni rekta (loki ausen it).
| + | |
| − | | + | |
| − | <b>Kurta</b> es parta de rekta, limiten bay dwa punta. Sey dwa punta nami kurta-fin. </td><td>[[File:Demostración_teorema_1_(geometría).PNG|thumb|rektas e puntas]]</td></tr></table>
| + | |
| − | | + | |
| − | <big>Tamrin</big>: Duktisi tri rekta tak ke kada dwa la krosi. Marki oli krosa-punta. Kwanto punta ye? Kaulu oli posible kasu.
| + | |
| − | | + | |
| − | == Ray, angula ==
| + | |
| − | | + | |
| − | <table><tr><td>
| + | |
| − | Nu duktisi ba un rekta e marki un punta "C" pa it. Punta "C" dividi rekta inu dwa parta kel ambi nami <b>ray</b> kel go aus punta "C". Punta "C" nami beginsa de kada ray. Pinchanem oni marki ray bay un syao latina-letra o bay dwa gran latina-letra al ke un-ney-la signifi beginsa de ray e dwa-ney-la signifi koy punta pa ray.</td><td> [[File:Ray (A, B, C).svg|thumb|ray]]</td></tr>
| + | |
| − | <tr><td>
| + | |
| − | <b>Angula</b> es figura de geometria, kel fa-komponi aus un punta e dwa ti go aus sey punta na ray. Sey dwa ray nami <b>angula-taraf</b>, ley sarwe beginsa nami <b>angula-sima</b>.
| + | |
| − | | + | |
| − | Kada angula dividi <b>plana</b> inu dwa parta: lo inen e lo ausen de angula. Figura kel fa-komponi aus angula e lo inen de it, it nami toshi angula.
| + | |
| − | | + | |
| − | Eni ti go aus angula-sima e perteni a lo inen de angula na ray dividi angula inu dea parta.</td><td>
| + | |
| − | [[File:Angle_abc4.svg|thumb|angula]]</td></tr></table>
| + | |
| − | | + | |
| − | Si ambi angula-taraf loki pa un rekta, tal angula nami <b>plate angula</b>.
| + | |
| − | | + | |
| − | <big>Tamrin</big>: rasmi tri ray "h", "k" e "l", kel hev same beginsa. Marki oli ti en-ye na angula.
| + | |
| − | | + | |
| − | == Egalitaa de geometria-figura ==
| + | |
| − | | + | |
| − | Dwa geometria figura nami <b>egale</b> si li koinsidi al bi pon on mutu.
| + | |
| − | | + | |
| − | Nu pon ba dwa kurta on mutu tak ke li ambi hev un same fin. Si dwa-ney fin de ambi kurta koinsidi toshi, sey dwa kurta es egale. Otrekas oni shwo ke ti fai parta de otre-la na kurta es meno gran.
| + | |
| − | | + | |
| − | Punta kel dividi un kurta inu dwa egale kurta, it nami kurta-mida.
| + | |
| − | | + | |
| − | Si oni pon dwa angula on mutu tak ke ley sima e un taraf koinsidi, sey dwa angula nami egale si dwa-ney taraf de ambi angula koinsidi toshi.
| + | |
| − | | + | |
| − | Ray kel dividi angula inu dwa egale ray nami midaray.
| + | |
| − | | + | |
| − | == Mejing ==
| + | |
| − | | + | |
| − | === Kurta-mejing ===
| + | |
| − | | + | |
| − | Oni oftem nidi meji kurta, to es findi <b>kurta-longitaa</b>. Oni meji kurta bay kompari suy longitaa kun longitaa de otre kurta kel oni nami <b>unida-meja</b>.
| + | |
| − | | + | |
| − | Afte ke oni selektti unida-meja, oni mog meji longitaa de eni kurta, to es shwo ke longitaa de kurta <b>egali a</b> un positive (??) namba.
| + | |
| − | | + | |
| − | Dwa egale kurta hev egale longitaa. Ti es meno gran na kurta hev meno gran longitaa. Si un punta dividi kurta inu dwa kurta, longitaa de originale kurta egali a suma de longitaa de sey dwa kurta.
| + | |
| − | | + | |
| − | Pinchan unida-meja fo meji kurta es <b>metra</b> e koyple (??): kilometra, santimetra.
| + | |
| − | | + | |
| − | Fo meji gran distansia oni yusi yoshi <b>milya</b> (egali a 1.852 km) e <b>luma-yar</b> (kel es distansia ke luma pasi duran un yar).
| + | |
| − | | + | |
| − | == Angula-mejing ==
| + | |
