Kan sursa

Matematika (fon elin μαθημα matema - vigyan, lerning) es exakte logike deduktive vigyan kel studi abstrakte strukturas (segun kwantitaa, forma, aranja) al yusi logike formale lingwa. Osobe strukturas de matematika zuy oftem lai fon koy natura-vigyan, maiste fisika, bat yoshi ye otre konseptas kel apari fo purem interne nida de vigyan.
Ye dwa shefe brancha de matematika: pure e apliken.
Pure matematika studi farke obyekta sol por teoretike interes al ke apliken matematika mah-ye media e teknika fo solvi osobe problemas de otre vigyanes o fo yusi matematika pa praktika, pa exampla in konstrukting e ekonomia.



= Basike konsepta de geometria =

== Punta, rekta, kurta ==

<table><tr><td>
<b>Rekta</b> es komponen aus nofin-ney namba de <b>punta</b>.
Pinchanem oni marki puntas bay gran latina-letras e den rektas bay syao latina-letras. 

<i>Tra eni dwa (farke) punta oni mog <b>duktisi</b> un e sol un rekta.</i>

Dan oni shwo: rekta "r" <b>pasi tra</b> punta "A" e tra punta "B".

Si dwa rekta hev un sarwe punta, oni shwo ke sey dwa rekta <b>krosi</b>. Pa exampla, rekta "r" e rekta "s" krosi pa punta "B". 

Si dwa rekta hev dwa sarwe punta, sey dwa rekta <b>koinsidi</b>.

Un punta oda <b>perteni</b> rekta (<b>loki pa</b> rekta) oda bu perteni rekta (loki ausen it).

<b>Kurta</b> es parta de rekta, limiten bay dwa punta. Sey dwa punta nami kurta-fin. </td><td>[[File:Demostración_teorema_1_(geometría).PNG|thumb|rektas e puntas]]</td></tr></table>

<big>Tamrin</big>: Duktisi tri rekta tak ke kada dwa la krosi. Marki oli krosa-punta. Kwanto punta ye? Kaulu oli posible kasu.

== Ray, angula ==

<table><tr><td>
Nu duktisi ba un rekta e marki un punta "C" pa it. Punta "C" dividi rekta inu dwa parta kel ambi nami <b>ray</b> kel go aus punta "C". Punta "C" nami beginsa de kada ray. Pinchanem oni marki ray bay un syao latina-letra o bay dwa gran latina-letra al ke un-ney-la signifi beginsa de ray e dwa-ney-la signifi koy punta pa ray.</td><td> [[File:Ray (A, B, C).svg|thumb|ray]]</td></tr>
<tr><td>
<b>Angula</b> es figura de geometria, kel fa-komponi aus un punta e dwa ti go aus sey punta na ray. Sey dwa ray nami <b>angula-taraf</b>, ley sarwe beginsa nami <b>angula-sima</b>.

Kada angula dividi <b>plana</b> inu dwa parta: lo inen e lo ausen de angula. Figura kel fa-komponi aus angula e lo inen de it, it nami toshi angula.

Eni ti go aus angula-sima e perteni a lo inen de angula na ray dividi angula inu dea parta.</td><td>
 [[File:Angle_abc4.svg|thumb|angula]]</td></tr></table>

Si ambi angula-taraf loki pa un rekta, tal angula nami <b>plate angula</b>.

<big>Tamrin</big>: rasmi tri ray "h", "k" e "l", kel hev same beginsa. Marki oli ti en-ye na angula.

== Egalitaa de geometria-figura ==

Dwa geometria figura nami <b>egale</b> si li koinsidi al bi pon on mutu.

Nu pon ba dwa kurta on mutu tak ke li ambi hev un same fin. Si dwa-ney fin de ambi kurta koinsidi toshi, sey dwa kurta es egale. Otrekas oni shwo ke ti fai parta de otre-la na kurta es meno gran.

Punta kel dividi un kurta inu dwa egale kurta, it nami kurta-mida.

Si oni pon dwa angula on mutu tak ke ley sima e un taraf koinsidi, sey dwa angula nami egale si dwa-ney taraf de ambi angula koinsidi toshi.

Ray kel dividi angula inu dwa egale ray nami midaray.

== Mejing ==

=== Kurta-mejing ===

Oni oftem nidi meji kurta, to es findi <b>kurta-longitaa</b>. Oni meji kurta bay kompari suy longitaa kun longitaa de otre kurta kel oni nami <b>unida-meja</b>.

Afte ke oni selektti unida-meja, oni mog meji longitaa de eni kurta, to es shwo ke longitaa de kurta <b>egali a</b> un positive (??) namba.

Dwa egale kurta hev egale longitaa. Ti es meno gran na kurta hev meno gran longitaa. Si un punta dividi kurta inu dwa kurta, longitaa de originale kurta egali a suma de longitaa de sey dwa kurta.

Pinchan unida-meja fo meji kurta es <b>metra</b> e koyple (??): kilometra, santimetra.

Fo meji gran distansia oni yusi yoshi <b>milya</b> (egali a 1.852 km) e <b>luma-yar</b> (kel es distansia ke luma pasi duran un yar).

== Angula-mejing ==